Om te achterhalen wie profiteren van cryptohandel en hoe, reisde journalist Zeke Faux de wereld over. Zijn boek ‘Cryptomanie’ deze week door Follow the Money in het Nederlands uitgebracht, verschijnt in een markt waarin de waarde van cryptomunten opnieuw alleen maar omhoog lijkt te gaan. ‘Krankzinnig, want er is niet plotseling een nieuwe toepassing van crypto uitgevonden.’
‘Ik zal eerlijk tegen je zijn,’ zei Sam Bankman-Fried.
Dat was een leugen.
Met deze nuchtere vaststelling begint Zeke Faux Cryptomanie, waarin hij verslag doet van zijn twee jaar durende speurtocht naar de wilde wereld van de cryptomiljonairs, zoals de ondertitel van zijn boek luidt.
Cryptomanie leest als een reporter’s notebook. Gedreven door nieuwsgierigheid reist Faux naar Miami, Lugano, de Bahama’s, Cambodja en El Salvador, bezoekt hij cryptofestivals en congressen, interviewt hij grote namen in de crypto-industrie, verbaast hij zich over de astronomische bedragen die in de cryptowereld omgaan en over de schunnige verdiensten die oprichters zichzelf toekennen.
Nadrukkelijk introduceert Faux zichzelf als personage in zijn boek. ‘Ik denk dat het nodig was een verteller te hebben die vragen stelt en uitlegt hoe hij te werk is gegaan. Dat gaf structuur aan het verhaal. Ik wilde laten zien dat ik mijn best had gedaan als journalist die onderzoekt wat er aan de hand is in de crypto bubble. Iedereen in de cryptowereld vertelt fantastische verhalen over hun nieuwe technologie en de geweldige dingen die je met crypto kunt doen. Maar als ik om concrete voorbeelden vroeg, hadden ze vrijwel niets te melden.’
Zeke Faux (39) werkt sinds 2010 als redacteur bij het Amerikaanse financiële zakenblad Bloomberg Businessweek. Hij legt zich toe op reportages over wat hij noemt ‘characters on the shady side of Wall Street and people who exploit the grey areas of the law’. Hij heeft geschiedenis gestudeerd aan Cornell University en woont met zijn gezin in Brooklyn (New York).
U begon dit project met de vraag hoe de tether, een zogenoemde stable coin, altijd evenveel waard kan zijn als een dollar. U probeerde de baas van Tethers moederbedrijf Bitfinex, de Italiaan Giancarlo Devasini, te spreken. Dat lukte niet. Hij bleef onbereikbaar.
‘Ja, dat was frustrerend, want Devasini was een sleutelfiguur. In de beginjaren van crypto weigerden banken om rekeningen voor cryptobedrijven te openen. Toen kwam Tether. Dat stelde platforms in staat transacties in het crypto-equivalent van dollars te doen. Tether was de spil waar alles om draaide, de casino-chip die alle cryptocasino’s gebruikten en met elkaar verbond.
Zonder Devasini, een voormalige plastische chirurg uit Milaan, zou de cryptomanie waarschijnlijk nooit van de grond zijn gekomen. Ik heb geprobeerd hem te ontmoeten in de Zwitserse stad Lugano. Ik verwachtte dat hij daar zou zijn, want zijn vrouw nam er deel aan een kunsttentoonstelling. Maar hij kwam niet opdagen.
Lugano bleek om een andere reden voor mij wel interessant. De burgemeester had Lugano uitgeroepen tot cryptohub en wilde dat winkels en horeca crypto als betaalmiddel zouden accepteren. Maar dat gebeurde helemaal niet.’
Wat is volgens u het gebruikersnut van crypto?
‘Veel aanhangers van crypto hebben het idee dat ze het financiële systeem opnieuw uitvinden. Hartstikke leuk voor ze. Maar voor gewone mensen is de vraag: waarom heb ik crypto nodig als mijn creditcard prima werkt? De belangrijkste toepassing van crypto is een nieuwe manier van gokken.
Mensen horen dat vrienden hebben verdiend met crypto en ze geloven dat ze ook geld kunnen verdienen, voordat een munt instort. Ze nemen een gok op een munt die ze grappig vinden. Er is een munt die Dog With Hat heet. Vandaag ging die 20 procent omhoog.
Deze week bereikte Bitcoin een koers van bijna 70.000 dollar. Staan de markten aan het begin van een nieuwe wilde rit omhoog?
‘Niet alleen Bitcoin stijgt, alle munten gaan omhoog, terug naar het niveau van 2021. Krankzinnig, want er is niet plotseling een nieuwe toepassing van crypto uitgevonden. In het Engels is de titel van mijn boek Number go up (dat zich het beste laat vertalen als ‘De waarde zal stijgen’, red.). Ik had die term ontleend aan een spreker op een cryptoconferentie in Miami in 2021. Hij had het over ‘number go up technology’. Toen dacht ik: dit is het stompzinnigste wat ik ooit gehoord heb. Dus de titel was sarcastisch bedoeld.
Nu roepen mensen: zie je wel, number go up werkt! Het is weer number go up tijd! Dus ik kan ook beweren dat ik met mijn titel de huidige koersstijging heb voorspeld.
Maar zolang er geen onderliggende waarde is, mensen crypto niet kunnen gebruiken als betaalmiddel en het geen alternatief financieel systeem biedt, blijf ik van mening dat crypto op termijn geen waarde heeft.’
Bent u de lastige toeschouwer die vaststelt dat de koning geen kleren aan heeft?
‘Ik vergelijk het met een gezelschap waarin iemand een flauwe grap vertelt. En iedereen zegt: great! Wat een goede grap! Iedereen lacht en hoe meer mensen lachen, des te beter de grap. Tot iemand zegt dat die grap helemaal niet geestig is. Zo gaat het ook met crypto. Zolang iedereen over een cryptomunt beweert dat die fantastisch is, praten ze de prijs omhoog. Gokken is leuk voor mensen die winnen. Uiteindelijk stort het in en ik heb veel mensen gesproken die door beleggingen in crypto hun geld hadden verloren. Daar is het hele verdienmodel op gebaseerd.’
Zijn de mensen van de cryptoplatforms zich hiervan bewust?
‘Ik vroeg dit aan Sam Bankman-Fried. Hij was aanhanger van een beweging die ‘effectief altruïsme’ genoemd wordt. Die komt erop neer dat je veel geld moet verdienen om dat vervolgens aan goede doelen te kunnen uitgeven. Ik vroeg hem hoe hij bij die wereld betrokken kon zijn, terwijl FTX gokken faciliteerde waarbij de meeste klanten geld verliezen. Bankman-Fried had geen antwoord. Hij mompelde zoiets als: “Hmm, ik adviseer klanten niet een bepaalde cryptomunt te kopen. Kopers moeten hun eigen onderzoek doen.”
Ik vind dit een verfoeilijk idee. Neem een bekende munt, Cardano. Als je naar de video’s van Cardano op YouTube kijkt, krijg je de indruk: deze munt is cool. Meer kom je verder niet te weten. Hoe kun je ook? Veel cryptobedrijven onderwerpen zich niet aan marktregulering. Ze publiceren geen financiële verslagen, zoals gewone bedrijven. Er kan sprake zijn van verborgen financiële afspraken waar je als klant nooit achter komt. In essentie beweren ze: Bitcoin staat op 60.000 en morgen kan het 70.000 zijn. Je bent een sukkel als je niet instapt, want dan mis je de boot.
Zolang mensen willen spelen, draait het wiel door. Er klotst ook gewoon heel veel geld door de wereld
Vroeger had je oplichting met zogenoemde penny stocks, waardeloze aandelen waarvan louche verkopers beweerden dat ze in koers omhoog zouden schieten. Mensen trapten daar in, maar de schaal van de zwendel was beperkt. Tegenwoordig is er een wereldwijde markt. Iemand in Japan kan denken: hé, wat grappig! Een hond met een hoed, die munt koop ik.
Overal heb je gokkers die permanent op zoek zijn naar een nieuwe munt die hot is. Het is een casino en zolang mensen willen spelen, draait het wiel door. Zelfs als het een klein percentage mensen is. Er klotst gewoon heel veel geld door de wereld.’
Het heeft ook iets weg van de aloude stoelendans, waarbij je een stoel moet zien te bemachtigen als de muziek stopt.
‘Veel mensen in de crypto-industrie erkennen dat de meeste crypto’s oplichting zijn, maar ze beweren dat hún crypto fantastisch is. Yeah. Great. In het boek beschrijf ik iemand die een crypto had gelanceerd, gebaseerd op een videospel met een ruimteschip. Daarmee had hij 300 miljoen dollar opgehaald. Ik vroeg of ik dat spel met hem kon spelen. En hij antwoordde: “Nee, want er is nog helemaal geen videospel. Dat komt pas over tien jaar.”’
Kunnen wij nu samen een nieuwe cryptomunt lanceren?
‘Het is vrij eenvoudig een nieuwe munt te starten. Om te beginnen moeten we iemand inhuren die een computerprogramma voor ons schrijft. Dat is niet ingewikkeld en kost een paar honderd dollar, misschien iets meer. Dan moeten we een naam verzinnen voor de munt die we creëren. Laten we hem Number Go Up noemen.
Wat is de marktwaarde van onze nieuwe munt? Stel dat ik een miljard munten aanbied. Jij koopt er één voor een dollar. Dan heb ik er nog 999.999.999 over, die op papier allemaal ook een dollar waard zijn. Daarmee is de marktwaarde van Number Go Up één miljard dollar en ben ik miljardair, want ik bezit een miljard min een dollar aan NGU-crypto’s. Met dit fictieve bezit als onderpand kan ik vervolgens leningen in dollars aangaan. Zo zet je een virtuele munt om in echt geld.
‘Ik ben geen massapsycholoog, maar ik ben ervan overtuigd dat een supercyclus van eeuwig stijgende koersen onmogelijk is’
Om de verkoop aan te jagen, moeten we ervoor zorgen dat influencers met een groot online bereik onze crypto aanbevelen, zodat Number Go Up viral gaat. In ruil bieden we ze gratis munten aan bij de lancering.
Het mag niet, maar we kunnen de markt ook manipuleren. Ik verkoop jou een Number Go Up-munt voor een dollar, jij verkoopt hem aan mij voor twee dollar en ik verkoop hem weer aan jou voor drie dollar. Binnen de kortste keren ziet het ernaar uit dat NGU een hot new pick met enorm opwaartse potentie is. Andere mensen beginnen te kopen, want ze denken dat ze slim zijn als ze vroeg instappen en verkopen voordat de koers in elkaar stort.’
Bewijzen we met onze Number Go Up-munt dat ‘de waarde zal stijgen’ altijd opgaat?
‘De oprichter van crypto-hedgefonds Three Arrows, Su Zhu uit Singapore, heeft hiervoor de term super cyclus bedacht. In 2021 beweerde hij dat crypto altijd in waarde zou toenemen. Na het bankroet van Three Arrows in 2022 heeft hij een tijdje in de gevangenis gezeten. Nu de koersen weer stijgen, is hij terug met zijn verhaal. Ik ben geen massapsycholoog, maar ik ben ervan overtuigd dat een supercyclus van eeuwig stijgende koersen onmogelijk is.’
In uw boek schrijft u dat Sam Bankman-Fried tegen u zei: ‘Holy shit, this is the world’s biggest Ponzi scheme!’
‘Ik vertelde Bankman-Fried dat ik niet wist hoe ik moest beschrijven wat er in de cryptomarkten gebeurde toen de koersen zo hard stegen. Hij reageerde dat het natuurlijk veel sexyer zou zijn als het een gigantisch ponzischema was. Ik ben er niet zeker van of hij het als grap bedoelde.’
HET PIRAMIDESPEL VAN PONZI
Het ponzischema is vernoemd naar zwendelaar Charles Ponzi. De Italiaanse immigrant startte in het begin van de twintigste eeuw in Boston een speculatief handeltje in postzegelcoupons. Hij stelde deelnemers een winst van 50 procent in het vooruitzicht. De toeloop was spectaculair.
In werkelijkheid betaalde hij de eerste beleggers uit met de inleg van nieuwe deelnemers. Toen de toestroom van klanten stagneerde, viel het ‘Ponzi-schema’ als een kaartenhuis in elkaar. Ponzi werd veroordeeld, zat een tijdje gevangen, startte in Florida een nieuw piramidespel met bouwgrond, vluchtte naar Italië en eindigde in Brazilië, waar hij in 1949 overleed in een armenziekenhuis in Rio de Janeiro.
In de geschiedenis hebben zich vaker speculatieve verdwazingen voorgedaan. Beroemd is de tulpenbollengekte in de Nederlandse republiek in 1636-1637, toen iemand met één tulpenbol van de zeldzame Semper Augustus een huis aan de Keizersgracht kon kopen. In 1720 was sprake van ‘windhandel’ in aandelen van de ‘Mississippi Company’ in Parijs en van de ‘South Sea Company’ in Londen.
Aan eerdere speculatieve bubbels kwam snel een einde. De tulpenbollengekte beperkte zich tot een aantal Hollandse steden en was na de winter voorbij. De Franse Mississippi en Britse South Sea bubbels duurden hooguit een jaar. De cryptogekte bestaat wereldwijd al meer dan tien jaar, ondanks alle schandalen, oplichting, fraude en hacking van klantengegevens. Hoe kan dat?
Faux: ‘De beroemde, 93-jarige superbelegger Warren Buffet zei onlangs dat financiële markten tegenwoordig op veel grotere schaal casinogedrag vertonen dan vroeger. Ik denk dat hij gelijk heeft. Het casino bevindt zich nu in je huiskamer waar je op je telefoon kijkt. Het is makkelijk in aandelen te beleggen en nog veel gemakkelijker crypto te kopen.’
De schokkendste ontdekking deed u in Cambodja. Daar bestaan kampen waar slachtoffers van mensenhandel zijn ondergebracht die in opdracht van Chinese criminele bendes online klanten elders in de wereld moeten verleiden hun geld in crypto te steken. Zelf werd u benaderd door ‘Vicky’ en vervolgens bent u er op afgegaan.
‘De Verenigde Naties schatten dat alleen al in Cambodja en Myanmar meer dan tweehonderdduizend mensen, vooral vrouwen, als slaafgemaakten gedwongen werken in deze crypto-oplichtingsfabrieken. De slachtoffers van deze zwendel worden ‘varkens’ genoemd die ‘vetgemest’ moeten worden met beloftes van grote winsten. Als ze hebben toegehapt, worden ze ‘geslacht’. Deze vorm van oplichting wordt daarom pig butchering, varkensslachterij, genoemd.’
Hoe gaat dat in zijn werk?
‘Stel dat iemand in Canada wordt benaderd door een vrouw die in zo’n oplichtingsfabriek bij de stad Sihanoukville werkt. Ze verleidt de Canadees tot het hele proces. Ze vertelt hoe hij een rekening moet openen bij bijvoorbeeld Coinbase, een groot Amerikaans platform. En dat hij tether moet kopen, want die blijft altijd evenveel waard als een dollar. Zap, met zijn mobiel maakt de Canadees geld over om crypto te kopen.
Goed gedaan, zegt de vrouw, maar je maakt pas echt winst als je je tethers belegt op een ander platform. Ze geeft haar klant een code van 32 tekens, letters en getallen. De Canadees geeft Coinbase opdracht zijn crypto’s naar dat adres te sturen. Online laten de oplichters hem schema’s zien waarop het allemaal in orde lijkt. Zijn portefeuille maakt zelfs winst. In werkelijkheid is het geld verdwenen, onzichtbaar voor de klant overgemaakt naar andere adressen. En uiteindelijk gaat iemand met die code op zijn mobiel naar een kantoortje om de crypto’s om te zetten in contant geld.
De Canadees kan niet achterhalen waar zijn crypto’s zijn gebleven. Hij is zijn geld kwijt, hij kan geen verhaal halen, er is geen klantenservice die hij kan bellen, de politie kan geen onderzoek naar fraude doen, cryptobedrijven zeggen dat ze niet weten wat er is gebeurd. Een onderzoeker heeft onlangs berekend dat oplichters vanaf 2020 met pig butchering 75 miljard dollar hebben verdiend.’
Hoe makkelijk is het om crypto’s om te wisselen in dollars?
‘Toen ik in Cambodja was heb ik getest hoe makkelijk het was crypto’s in dollars om te wisselen. Ik ben naar een man in zo’n winkeltje gegaan en zei dat ik tethers op mijn telefoon had staan. Ik stuurde ze naar hem en hij gaf me een biljet van honderd dollar. Naast me stond iemand die met 50.000 dollar de winkel uit liep.’
In Dubai accepteren makelaars betalingen in crypto. Aangezien er in Rusland beperkingen zijn op de uitvoer van harde valuta, maken Russische klanten daar gebruik van. Ze kopen ze tethers, sturen die naar Dubai en kopen er een appartement mee.’
Dus toch een gebruikstoepassing: witwassen en kapitaalvlucht.
‘Ja, en het valt niet op. Met tether is het alsof je een anonieme Amerikaanse dollarrekening op je telefoon hebt.’
In 2022 bleek dat Bitvavo, het grootste handelsplatform van Nederland, crypto’s van zijn klanten ter waarde van 280 miljoen euro had uitgeleend aan Genesis, dat eigendom is van Digital Currency Group. Genesis en DCG gingen failliet. Bitvavo verwacht dat het 80 tot 100 procent van zijn vordering zal terugkrijgen van de curatoren. Hoe realistisch is dat?
‘Ik heb de zaak-Genesis niet goed gevolgd. Maar toen bedrijven in 2022 omvielen, verkochten ze niet direct alle crypto’s die ze op hun balans hadden staan. Stel dat je een klant was met één bitcoin op je rekening, die 20.000 waard was toen het bedrijf failliet ging. Dan heb je recht op 20.000 dollar. Maar inmiddels is de koers opgelopen tot 60.000. Daar kun je als klant kwaad om worden, want je loopt 40.000 mis. Voor de curatoren is het gunstig. Zij kunnen veel meer aan schuldeisers afbetalen.’
Wat was tijdens uw onderzoek de gebeurtenis die u het meest is bijgebleven?
Voor het eerst in dit interview denkt Zeke Faux even na.
‘Wat me aangegrepen heeft was Axie Infinity, een cryptospel dat razend populair werd in de Filippijnen. Mensen leenden geld om te kunnen meespelen. Het spel was opgezet door drie handige cryptomannen en ze betaalden de winnaars uit met een crypto die Smooth Love Potion heet (Bitvavo heeft deze crypto in zijn assortiment – RJ).
In werkelijkheid was het een piramidespel. De winsten werden uitbetaald door steeds nieuwe deelnemers aan te trekken.
Ik heb de man opgezocht die Axie Infinity in de Filippijnen populair had gemaakt. Hij heette Arthur Lapina, bijgenaamd Art Art, hij woonde in Cabanatuan, een stad een paar uur rijden ten noorden van Manilla. Hij had er aardig mee verdiend, toch was het een triest verhaal. Hij woonde alleen, zijn huis was half afgebouwd, hij was zijn vrienden kwijt. Iedereen was kwaad op hem omdat de hype was doorgeprikt en men hem ervan verdacht geld achterover te hebben gedrukt.
Het frustreerde mij. Een stelletje cryptogekken bedenkt een halfbakken spel dat leidt tot een rage in een provinciestadje in de Filippijnen. Ze verdienen er tonnen mee, maar staan niet stil bij de gevolgen van wat ze creëren. Als het mis gaat, staat niemand klaar om Art Art en andere slachtoffers op te vangen, of mensen te helpen die hun spaargeld met Axie Infinity hebben verspeeld.’
Hoe kijkt u terug op uw ervaringen in de wilde wereld van crypto?
‘Het was een journalistieke droom. Ik had het geluk dat ik de kroniek van de cryptomanie kon schrijven. Soms keek ik om me heen en dacht ik: waarom ben ik de enige die hier is?’
Dit interview is verschenen bij Follow the Money op 7 maart 2024. Het boek van Zeke Faux is uitgegeven door Follow the Money.
