“Belastingontwijking is geen natuurwet, maar een beleidskeuze.”
Met deze vaststelling in het rapport Global Tax Evasion van het EU Tax Observatory, gevestigd in Parijs, kan Nederland het doen. Want Nederland komt er in dit rapport als het foute jongetje van de klas beschamend van af. Niet alleen speelt Nederland een sleutelrol als grootste doorstroomland ter wereld van kapitaal op zoek naar belastingontwijking, de allerrijkste Nederlanders kunnen de belastingdruk op hun inkomen en vermogen spectaculair verlagen – meer nog dan miljardairs in Frankrijk en de Verenigde Staten.
Het rapport, dat deze week is gepubliceerd, noemt als Nederlands voorbeeld de 30 procent belastingvrijstelling voor expats (92.000 begunstigden, voordeel 11.950 euro per jaar, gederfde belastinginkomsten voor de schatkist 1,1 miljard euro), waarvan Pieter Omtzigt een politiek speerpunt heeft gemaakt.
Er zijn andere voorbeelden van particuliere rijkdom die zich onttrekt aan nationale belastingheffing. Zoals door Nederlandse telers en exporteurs in de bloemenbranche die de afgelopen jaren op grote schaal gebruik hebben gemaakt van betalingen via een archaïsche Schotse juridische constructie. De Scottish Limited Partnership uit 1890 was bedoeld om het landbezit van Schotse grootgrondbezitters te beschermen. Tegenwoordig is het een populaire manier om winsten en vermogens fiscaal te verbergen of te verplaatsen: geen openbaar register, geen belastingen, geen risico’s. Ofwel: kop ik win, munt jij verliest.
Stabiel, veilig en discreet
De Schotse SLP is in zekere zin vergelijkbaar met de aloude Nederlandse rechtspersoon STAK – Stichting Administratiekantoor. STAK’s zijn bedoeld om bedrijven te beschermen tegen ongewenste overnames door de uitgifte van certificaten die in een stichting zijn ondergebracht. Aangezien STAK’s niet belastingplichtig zijn, worden ze ook gebruikt om de fiscale belangen van bedrijven, privévermogens of traditioneel familiekapitaal veilig te stellen. Waarbij de identiteit van de uiteindelijke belanghebbenden is afgeschermd.
Fiscalisten en financiële vermogensplanners prijzen STAK’s bij Nederlandse en internationale klanten aan als een beproefde juridische vorm die ‘stabiel, veilig, discreet is, en die zijn nut heeft bewezen’. Er gelden geen beperkingen, er is geen betrokkenheid van belastingautoriteiten en jaarstukken hoeven niet te worden gedeponeerd.
Daarnaast zijn er mogelijkheden van juridische acrobatiek door de oprichting van een stichting die kan worden ondergebracht bij een trust naar het recht van een belastingparadijs op een Kanaaleiland, in de Cariben of de Stille Zuidzee. Het gaat daarbij om ‘vertrouwen, chemie, betrokkenheid + cliënt en raadgever’, zoals een fiscaal adviseur zijn diensten aanprijst.
Pretbox
De Belastingdienst kan het niet alleen makkelijker, ook leuker maken. Zoals met Box 2 van het belastingstelsel, die bekend staat als ‘de pretbox van Vermeend’ (als staatssecretaris van Belastingen heeft Willem Vermeend met minister van Financiën Gerrit Zalm het boxenstelsel in 2001 ingevoerd). Via Box 2 kunnen ondernemers (directeuren-grootaandeelhouders) met een ‘aanmerkelijk belang’ (dat wil zeggen minimaal 5 procent van het aandelenkapitaal in een onderneming, dat kan een eigen bedrijf maar ook een particuliere ‘pensioen-bv’ zijn) aanzienlijke belastingbesparingen bereiken. Voor dit jaar en volgend jaar heeft het kabinet de regels wel wat aangescherpt, maar het fiscale voordeel (24,5 en 31 procent heffing op dividend in Box 2 versus 36,9 en 49,5 procent in Box 1 voor inkomen uit werk) blijft bestaan.
Geen wonder dat het EU Tax Observatory vaststelt: ,,Belastingontwijking – inclusief een grijs gebied op de grens van wat wetmatig is – vindt in toenemende mate binnenlands plaats.”
Doorstroomland
Nederland heeft de twijfelachtige reputatie het grootste doorstroomland van kapitaal ter wereld te zijn. Ruim 15 procent van de belastingontwijking op internationale bedrijfswinsten loopt via Nederland, volgens het Tax Observatory rapport. In 2020 stroomde netto 180 miljard dollar naar Nederland. Het totale volume van buitenlandse investeringen dat in Nederland juridisch is ondergebracht, bedroeg in 2021 volgens De Nederlandsche Bank 4.700 miljard euro, ruwweg vijf keer de omvang van de Nederlandse economie. Na ingrepen van het vorige kabinet stroomt weliswaar minder geld via Nederland naar notoire belastingparadijzen, maar met een gelijkblijvende omvang blijft Nederland een wereldspeler. Vooral voor Amerikaanse multinationals, de grootste gebruikers van Nederland als doorstroomland, maar ook voor Russische oligarchen, criminelen en witwassers.
Instemmend citeert De Nederlandsche Bank in een recent rapport de vaststelling van de onderzoeksgroep Tax Justice Network dat Nederland in 2022 het vierde belastingparadijs ter wereld was voor ondernemingen – na de Britse Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden en Bermuda. Anders gezien: Nederland is het grootste belastingparadijs ter wereld zonder palmbomen en tropische stranden.
Ook dit is geen uitvloeisel van een natuurwet, maar van bewust nationaal beleid. Tientallen jaren hebben Nederlandse kabinetten prioriteit gegeven aan de bevordering van het vestigingsklimaat. Voortbouwend op de deelnemingsvrijstelling die al in 1893 werd ingevoerd ter voorkoming van dubbele belastingheffing tussen een moeder- en dochterbedrijf, heeft Nederland een kerstboom aan fiscale regelingen opgetuigd waarmee rente, dividend, interne verrekeningen, royalties of intellectueel eigendom niet of nauwelijks belast worden. Zo kunnen rockbands als The Rolling Stones en U2, Amerikaanse multinationals als Pfizer en Uber, en Russische energiegiganten Rosneft en Gazprom (tot 2022) hun belastbare winsten drukken door geldstromen via Nederlandse bv’s te laten lopen.
In veel gevallen is sprake van geldstromen langs brievenbusfirma’s zonder personeel, die slechts bestaan uit een inschrijving bij de Kamer van Koophandel en die beheerd worden door trustkantoren. Nederland telt zo’n 12.000 brievenbusfirma’s, op één adres in Amsterdam Zuidoost zijn er meer dan 2.000 gevestigd en in een pand aan de Keizersgracht meer dan 200. Nu trustfirma’s in Nederland strenger gecontroleerd worden door de toezichthouders, wijken brievenbusfirma’s tegenwoordig uit naar anonieme flexkantoren. Al verschijnen daar nooit werknemers en wordt de telefoon beantwoord door een secretariaat op afstand, dit levert een adres op dat noodzakelijk is om fiscaal-juridisch te bestaan.
Bediende Joost
De slagkracht van Nederland Doorstroomland bestaat uit de fiscale, juridische, financiële, administratieve dienstverlening, advocatuur en accountancy door grote, vaak internationale kantoren, veelal gevestigd rond de Amsterdamse ringweg A10 en NS station Amsterdam Zuid. De ‘Zuidas’ staat symbool voor het ‘bediende Joost-complex’: de gedienstigheid, met uw welnemen, van de trouwe Joost uit de stripverhalen van Tom Poes en Ollie B. Bommel.
“Om u te dienen” geldt ook voor de rijkste 0,01 procent van de bevolking, miljardairs die volgens het EU Tax Observatory de belastingen op hun vermogen tot nul of een half procent weten te beperken door hun rijkdommen onder te brengen in vernuftige fiscale constructies. ,,Tot nu toe zijn er geen serieuze pogingen ondernomen om deze situatie aan te pakken, met het risico van sociale ondermijning van bestaande belastingstelsels.”
Dit is zowel een waarschuwing als een noodkreet, en voor Nederland een oproep tot actie voor het nieuwe kabinet.
The Rolling Stones en U2
Wat levert Doorstroomland op? Behalve een dubieuze internationale reputatie: drie- tot vierduizend lucratieve banen in de professionele dienstverlening en een slordige 650 miljoen euro vennootschapsbelasting. Volgens Tax Justice Network staat daar een belastingderving van 10 miljard dollar (9 miljard euro) tegenover door het weglekken van winsten van in Nederland geregistreerde multinationale ondernemingen en particuliere vermogens naar belastingparadijzen.
Een schrale troost: voor het behoud van de registratie van hun brievenbusfirma’s op Herengracht 566 in Amsterdam moeten U2 en The Rolling Stones elke twee jaar in Nederland optreden.
Hun volgende concerten zijn gepland in 2024.
Dit is een iets afwijkende versie van een artikel dat 28-29 oktober 2023 in NRC heeft gestaan.
