Oliver Bullough heeft het tij mee. De Britse onderzoeksjournalist schrijft over actuele thema’s: financiële schandalen en de dienstverleners die witwassen en doorsluizen van kapitaal op grote schaal faciliteren. Daarbij richt hij zich vooral op Groot-Brittannië, maar hij neemt ook Nederlandse thema’s op de korrel.
In 2018 publiceerde Bullough Moneyland, over schurkengeld dat over de wereld klotst. Moneyland staat op geen enkele kaart, het heeft geen leger, geen vlag, geen volkslied. Wel heeft het zijn eigen wetten, gericht op het stelen, verbergen en beheren van kapitaal en geeft het zijn geheimen nooit prijs. Wetten en toezicht zijn aan grenzen gebonden, terwijl geld grenzeloos is. Het is een catch-22: de aard van Moneyland voorkomt dat de aard van Moneyland zichtbaar is.
‘Bankovervallers komen met een pistool een bank binnen en roepen “Hands up!”. Witwassers komen met een legertje advocaten en fiscalisten aanzetten,’ schrijft Bullough in Moneyland.
Zijn nieuwe boek, Butlers to the world (2022), gaat over de rol van die advocaten, fiscalisten en bankiers. Deze dienstverleners helpen kleptocraten, belastingontduikers, oligarchen en criminelen om geld langs schimmige constructies weg te sluizen en nagenoeg ontraceerbaar te maken voor opsporingsdiensten.
Oliver Bullough (45) woont in Wales. Follow the Money sprak hem ter gelegenheid van de verschijning van de Nederlandse vertaling van zijn boek.
In Butler van de wereld beschrijft u wie verantwoordelijk zijn geweest voor de opkomst van witwas- en gokparadijzen. Zoals Michael Riegels, die de armlastige Britse Maagdeneilanden in de jaren zeventig omvormde tot een belastingparadijs. Op de Kaaimaneilanden deed Milton Grandy hetzelfde. Gibraltar is dankzij Freddie Ballister begin deze eeuw uitgegroeid tot een centrum van de internationale gokindindustrie. Hoe kregen deze eenlingen dat voor elkaar, zonder dat hen een strobreed in de weg werd gelegd?
Als het zo uitkomt is een Eurodollar een dollar en als het niet uitkomt is het geen dollar
Ze maakten gebruik van kleine juridische verschillen tussen landen die tot een groter politiek verband behoren, maar hun eigen wetgeving kunnen bepalen. Je ziet dit in Nederland met betrekking tot Curaçao, in Groot-Brittannië met de Maagdeneilanden en andere voormalige koloniën, in de Verenigde Staten met de staat Delaware. Binnen de Europese Unie hebben Luxemburg, Malta en Cyprus afwijkende fiscale en juridische wetgeving.
Het speelt zelfs binnen Groot-Brittannië, met de Kanaaleilanden en het eiland Man. Gibraltar is hetzelfde verhaal. Technisch gesproken is dat geen onderdeel van het Verenigde Koninkrijk, maar de bewoners mochten wel deelnemen aan het Brexit-referendum.
Door gebruik te maken van die verschillen in de wetgeving konden belastingparadijzen ontstaan. De Britse Maagdeneilanden zijn Brits wanneer ze dat willen en niet-Brits wanneer ze dat niet willen zijn.
Hetzelfde is het geval met de eurodollars die vanaf eind jaren vijftig op de Londense financiële markt opdoken. Eurodollars zijn dollars die buiten het domein van de Verenigde Staten in de wereld circuleren. Als het zo uitkomt is het een dollar en als het niet uitkomt is het geen dollar. Quantumfysicus Richard Feynman zei ooit: ‘Als je denkt dat je het begrijpt, dan begrijp je het niet.’
Rijke mensen komen niet naar Groot-Brittannië vanwege het weer. Laat de rijken naar Dubai gaan: ik hoop dat ze het daar naar hun zin hebben
U geeft twee argumenten die worden ingezet om de rol van Groot-Brittannië als butler van de wereld te rechtvaardigen. Het eerste: als wij het niet doen, doet een ander het. En het tweede: het heeft pas zin om af te zien van slecht gedrag als iedereen dat doet.
Ja, ze klinken als elegante argumenten die elkaar versterken en die in theorie moeilijk zijn te weerleggen. In de praktijk slaan ze nergens op. ‘Als wij het niet doen doet iemand anders het,’ is onzin. Rijke mensen komen niet naar dit land vanwege het weer, maar omdat geen land kan wat Groot-Brittannië doet. Geen enkel ander land biedt de combinatie van financiële diensten, het beheer en de bescherming van vermogen, in combinatie met het schoolsysteem, de cultuur, huisvesting, sport, muziek, het belastingstelsel, de voetbalclubs en de kunstmarkt.
Dit alles maakt Groot-Brittannië tot een bijzonder aangename plek voor rijke mensen. De bewering dat ze ergens anders naartoe gaan als de butlers hier met hun dienstverlening stoppen, slaat nergens op. Laat de rijken naar Dubai gaan: ik hoop dat ze het daar naar hun zin hebben.
Advocaten in Nederland gebruiken hetzelfde argument als rechtvaardiging om Russische cliënten te vertegenwoordigen.
Advocaten munten uit in het bedenken van regels die erop neerkomen dat ze mogen doen wat ze willen. In het VK kennen we de cab-rank rule Zoals een taxichauffeur een klant niet mag weigeren als zijn taxi leeg is, zo moeten advocaten een klant aannemen wanneer die hem vraagt hem te vertegenwoordigen.
Dat komt advocaten ongelooflijk goed uit, want ze kunnen hun uurtarief dusdanigzo hoog opschroeven dat alleen oligarchen dat kunnen betalen. En dan kunnen ze met droge ogen zeggen: ik vertegenwoordig ze niet omdat het rijke oligarchen zijn, maar omdat ik verplicht ben ze te vertegenwoordigen.
DOSSIER
MONEYLAND NEDERLAND
Belastingontwijking: leuker kunnen ze het op de Zuidas niet maken. Wel makkelijker.
VOLG DIT DOSSIER BEKIJK ARTIKELEN
Bij Amsterdamse advocatenkantoren hanteert men een ‘Kremlin-tarief’ van 795 euro per uur.
Er is een bekend gezegde: als je de wereld wilt veranderen, moet je een manier bedenken waarmee advocaten geld kunnen verdienen.
Wat moet ik me daarbij voorstellen in het geval van dienstverleners aan Russische oligarchen?
Nadat de Britse regering sancties had ingesteld, is een aantal advocatenkantoren die bekend staan om hun agressieve aanpak, gaan onderzoeken of ze kunnen verdienen aan de vervolging van oligarchen, in plaats van aan de behartiging van hun belangen.
Je moet het even aantrekkelijk maken om financiële misdaden te vervolgen als om oligarchen te dienen. In de Verenigde Staten ontvangen klokkenluiders 10 procent van de boetes die in strafzaken worden opgelegd. Een deel van dat geld gaat naar de advocaat van de klokkenluider, dat is voor hen een prikkel om financiële misdaden te vervolgen.
In Europa zeggen politici: nee, je moet dergelijke commerciële belangen niet toelaten. Maar zonder klokkenluiders kun je financiële misdaden niet vervolgen. Het is beter klokkenluiders te belonen dan geen klokkenluiders te hebben.
Een andere tegenwerping is dat het geld van veroordeelde oligarchen niet naar advocaten moet gaan, maar naar gedupeerden. Maar het is altijd beter om 60 procent van de boete aan de slachtoffers uit te keren dan 100 procent van niets.
Je kunt geen effectieve sancties opleggen zolang je niet weet wie wat bezit. Zonder transparantie van eigendom zijn sancties betekenisloos
Wat vindt u van het sanctiebeleid van de Britse regering?
Ik snap best waarom overheden sancties opleggen, want dat is makkelijk. Je kunt zeggen: kijk eens wat we gedaan hebben! Hier is een lijst van honderd mensen die we maatregelen hebben opgelegd. Op zichzelf zijn de sancties in orde, maar ze vormen slechts een klein deel van de aanpak van kleptocraten.
Je kunt bijvoorbeeld geen effectieve sancties opleggen zolang je niet weet wie wat bezit. Zonder transparantie van eigendom zijn sancties betekenisloos. Daarvoor is internationale samenwerking nodig, want vermogens zijn verborgen in brievenbusfirma’s op de Britse
Maagdeneilanden, achter trusts in Jersey of in stichtingen in Panama. Jarenlang onderzoek en strafrechtelijke vervolging vormen de taart, sancties zijn de kers erop.
Een van de oligarchen, de Oekraïens-Russische-Israëlische Mikhail Fridman, heeft zijn omvangrijke zakelijke belangen in Nederland ondergebracht bij administratiekantoren die bestuurd worden door Nederlandse advocaten, zodat ze niet onder de sancties tegen hem vallen. Onlangs werd hij in Londen gearresteerd. Wat is er met hem aan de hand?
Abramovitch heeft in de weken voor de Oekraïne-oorlog miljarden dollars aan zijn zeven kinderen overgedragen
Fridman werd begin december gearresteerd op verdenking van witwassen. Ik weet niet hoe het nu met hem is, maar het zijn harde tijden voor hem. Zijn bezittingen in Groot-Brittannië zijn bevroren en de overheid heeft het bedrag waarover hij mag beschikken, beperkt tot ‘een redelijk bedrag’ van ongeveer 2500 pond per maand. Zijn zakenpartner Petr Aven, wiens Britse bezittingen ook zijn bevroren, mag maandelijks over 60 duizend pond beschikken om het schoolgeld voor zijn kinderen in Engeland en zijn schulden te kunnen betalen.
Roman Abramovitch, de voormalige eigenaar van voetbalclub Chelsea, is al een tijd niet in het VK geweest, hij krijgt geen visum. Ik geloof dat hij heen en weer reist tussen Rusland en Israël. Zijn geval is een interessant voorbeeld van de prioriteiten die de Britse overheid stelt. De fans van Chelsea protesteerden toen de overheid zijn eigendom van de club bevroor. Dus kreeg hij toestemming om Chelsea te verkopen. Inmiddels is bekend dat Abramovitch in de weken voorafgaand aan de Oekraïne-oorlog miljarden dollars aan bezittingen aan zijn zeven kinderen heeft overgedragen.
Met hulp van een Britse butler?
Ik heb begrepen via advocatenkantoren op Cyprus.
Is Brexit van invloed op het sanctiebeleid van de Britse regering?
Brexit heeft niets dan ellende gebracht, maar er zijn nu toch twee voordelen: Groot-Brittannië is niet gebonden aan de recente uitspraak van het Europese Hof van Justitie die onderzoek naar de uiteindelijke eigenaar van ondernemingen ernstig belemmert. En Groot-Brittannië hoeft niet te wachten op de Europese Unie om sancties op te leggen. Binnen de EU moeten sancties met unanimiteit worden goedgekeurd en Viktor Orbán, de premier van Hongarije, houdt dat tegen.
In theorie kan Groot-Brittannië dus een briljant sanctiebeleid hebben.
Helaas is dat niet het geval.
Is dat een gevolg van de lobby van de butlers?
Het heeft ook te maken met de belabberde stand van de Britse economie. Hoe meer sancties je aan oligarchen oplegt, hoe meer zakelijke belangen je raakt.
DOSSIER
FRAUDE EN WITWASSEN
Witteboordencriminaliteit wordt veronachtzaamd, terwijl daar absurd veel geld in omgaat.
VOLG DIT DOSSIER BEKIJK ARTIKELEN
Wat verraste u het meest in uw onderzoek voor Butler van de wereld?
Gibraltar. Ik ben vrij cynisch over de Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden en financiële dienstverleners in het algemeen, maar Gibraltar schokte me het meest, omdat het zo’n krankzinnig verhaal is. Ik wist niets van de gokindustrie die zich daar de afgelopen twintig jaar heeft genesteld. Ik had verwacht dat dit hoofdstuk de meeste aandacht zou krijgen in de publiciteit over het boek, maar dat was niet het geval.
Ook Curaçao is een prominente vrijhaven voor online casino’s. Er zijn meer dan honderdduizend e-casino’s geregistreerd, ondergebracht bij enkele grote gokbedrijven die vergunningen hebben op grond van een lokale wet uit 1993.
Geweldig om dat te horen! Nederland en het VK hebben veel met elkaar gemeen en op veel terreinen een vergelijkbare koloniale geschiedenis. Dus het verbaast me niet dat Curaçao net als Gibraltar floreert als gokparadijs.
Zowel in Nederland als in het VK zijn financiële instellingen verplicht ‘ongebruikelijke transacties’ te melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU). U bent nogal sceptisch of dit veel bijdraagt aan de bestrijding van witwassen.
Grote banken handelen veel zaken af in dollars en willen de Amerikanen tevreden houden. Ze willen niet dat ze strafrechtelijk vervolgd worden door het Amerikaanse ministerie van Justitie. De beste manier om dat te voorkomen, is zo veel mogelijk verdachte transacties melden, zodat je er nooit van beschuldigd kunt worden dat je iets niet hebt gemeld.
Er is dus sprake van een enorme stroom meldingen, waardoor niemand ze allemaal kan doornemen. Het is opmerkelijk dat andere sectoren van de economie, die eveneens witwasgevoelig zijn maar geen nauwe betrekkingen met de VS onderhouden, veel minder verdachte activiteiten melden. Makelaars bijvoorbeeld, advocatenkantoren en kunstveilingen.
Overheden hebben de banken gedwongen grote sommen geld te investeren in de bestrijding van witwassen, terwijl ze zelf vrijwel niets doen
Nederlandse banken klagen over de hoge kosten van hun wettelijke ‘poortwachtersfunctie’ en het enorme aantal medewerkers dat hiermee belast is.
Ze hebben gelijk. Overheden hebben de banken gedwongen grote sommen geld te investeren in de bestrijding van witwassen, terwijl ze zelf vrijwel niets doen. De FIU, de financiële recherche en het Openbaar Ministerie zijn in het VK onderbezet en hebben onvoldoende budget tot hun beschikking. Ik neem aan dat dit in Nederland niet anders is.
In Nederland heeft het OM twee banken (de ING en ABN Amro) hoge boetes opgelegd en zijn op dit moment vijf bankiers betrokken in witwasprocessen. Eén wordt vervolgd (Ralph Hamers, ex-ING), vier andere zijn verdachten (Gerrit Zalm, Joop Wijn, Chris Vogelzang, Kees van Dijkhuizen, ex-ABN Amro). Zijn er voorbeelden van bankiers in het VK die veroordeeld zijn voor witwassen?
Nee. Er zijn wel relatief kleine gevallen van witwassen vervolgd, maar wat betreft de grote financiële instellingen gebeurt hier niets. HSBC, een van de grootste banken ter wereld en gevestigd in Londen, werd niet hier, maar in de VS veroordeeld omdat het honderden miljoenen van Mexicaanse drugskartels had witgewassen.
U beschrijft in Butler van de wereld een uitzonderlijke constructie, het Scottish Limited Partnership (SLP). Wat is dat?
Het Scottish Limited Partnership is een oude juridische constructie die vooral door Schotse grootgrondbezitters voor hun landerijen werd gebruikt. Het bijzondere is dat een SLP een zelfstandige juridische entiteit is, die onroerende goederen kan bezitten en contracten kan afsluiten. Dat is niet het geval bij gebruikelijke partnerships, die buiten de partners geen eigen juridische bevoegdheden hebben.
De klokkenluider die dit witwasschandaal bij de Danke Bank onthulde, is nooit door het Britse parlement uitgenodigd om zijn verhaal te doen
Het SLP is dus het beste van twee werelden. Voor een deel is het transparant, voor een ander deel niet. Het kan bijvoorbeeld bezittingen verbergen in shell companies in een belastingparadijs. Het SLP is de perfecte structuur voor iemand die naar buiten toe legitiem wil lijken, maar dat niet is.
Hoe ging dat in zijn werk bij de Danske Bank, die SLP’s gebruikte om Russisch geld wit te wassen?
Het lijkt erop dat de managers van de Danske een SLP oprichtten, daar een bankrekening voor openden en dat SLP vervolgens aan een cliënt verkochten. De bank wist daardoor niet wie de uiteindelijke eigenaar van de rekening was. Howard Wilkinson, een Britse medewerker van het filiaal van Danske Bank in Estland, ontdekte dit en meldde de raad van bestuur van de Danske dat er sprake was van grootschalig witwassen. Die deed niets.
Pas jaren later kwam het schandaal in de openbaarheid. Toen werd bekend dat via de Estlandse branche van de Danske naar schatting 200 miljard dollar van Russische en andere bronnen was witgewassen. Wilkinson, de klokkenluider die dit grootste – of een na grootste – witwasschandaal uit de geschiedenis indertijd onthulde, is nooit door het Britse parlement uitgenodigd om zijn verhaal te doen over de rol van het SLP. Sterker, het parlement keurde een wijziging van het SLP goed, waardoor de constructie nog ondoorzichtiger is geworden.
Ongelooflijk hoe deze mensen bereid zijn hun ziel te verkopen. Je kunt ook andere dingen in je leven doen
Nog geen jaar nadat het Danske-schandaal in de openbaarheid kwam, werd Gerrit Zalm, voormalig minister van Financiën en ontslagen bestuursvoorzitter van ABN Amro, commissaris bij de Danske. Zalm haalde vervolgens zijn voormalige mede-bestuurder bij ABN Amro, Chris Vogelzang, als bestuursvoorzitter naar Kopenhagen.
[Bullough schaterlacht.] Geen enkele moraliteit. Ongelooflijk hoe deze mensen bereid zijn hun ziel te verkopen. Je kunt ook andere dingen in je leven doen. Dan verdien je misschien minder geld, maar op de lange termijn maak je de wereld een betere plek voor je kinderen. Niemand hoeft een butler te zijn.
Nederland staat bekend als het grootste doorstroomland van kapitaal ter wereld. Amerikaanse multinationals sluizen hun winsten door Nederland, waardoor ze geen of veel minder belasting hoeven af te dragen. Neem Pfizer, de farmaciegigant die miljarden winst maakte met zijn Covid-vaccin. Het bedrijf wist zijn vennootschapsbelasting te drukken tot 9 procent door zijn wereldwijde winsten via een juridische vestiging in Nederland te laten lopen.
Ongelooflijk. Net als Apple en Starbucks in Ierland, die vrijwel geen belastingen betalen.
Gaat de overeenstemming die vorig jaar binnen de OESO bereikt werd om een minimum van 15 procent winstbelasting te hanteren, verschil maken?
Wil een land zijn belastingtarieven verlagen, dan kan dat gewoon. Maar wil het zijn tarieven verhogen, dan moet het Viktor Orbán meekrijgen
In principe wel, maar de VS zullen er alleen mee instemmen als ook de Europese Unie dat doet. De EU moet dit met unanimiteit beslissen en Viktor Orbán zei aanvankelijk dat hij niet akkoord zou gaan: maandenlang blokkeerde hij de besluitvorming. Eind december heeft Hongarije zijn blokkade opgegeven en bereikte de EU overeenstemming.
Het is vreemd: als een land zijn belastingtarieven wil verlagen, kan het dat gewoon doen en worden andere landen gedwongen te volgen om hun concurrentiepositie te beschermen. Maar als een land zijn tarieven wil verhogen, dan moet je Viktor Orbán ervan overtuigen mee te doen. Dit is precies de rol die Groot-Brittannië zo lang als butler van de wereld heeft gespeeld. Het zet de verkeerde standaard en vervolgens jaagt iedereen er achteraan om te voorkomen dat al het geld naar Groot-Brittannië stroomt en daar verdwijnt.
U besteedt in Butler van de wereld geen aandacht aan crypto currencies. Er is het nodige aan de hand in de crypto-wereld. Wat is uw mening hierover?
Ik ben geïnteresseerd in crypto’s omdat ze witwassen kunnen faciliteren. Als rekeneenheid, betaalmiddel of als waarde-opslag – de drie traditionele functies van geld – hebben bitcoins niets te betekenen. Ze zijn niet liquide en je wilt je vermogen niet in crypto’s belegd hebben, daarvoor zijn de koersschommelingen veel te groot. Je kunt er ook vrijwel niets mee doen, hooguit kun je er cocaïne mee kopen of zo.
Ik begrijp niet waarom mensen een alternatieve gecentraliseerde vorm van geld willen, zonder controle en transparantie
Maar voor witwassen zijn ze nuttig. Ze maken het mogelijk crimineel geld snel en ongezien over de wereld te verplaatsen. Het is goed dat de afgelopen tijd een aantal crypto-bedrijven is omgevallen. Hopelijk zullen hierdoor minder mensen crypto’s als een spel beschouwen en zullen ze inzien dat ze een serieus probleem vormen, met echte slachtoffers.
Veel crypto-adepten beschouwen bitcoins als het alternatief voor het traditionele geldstelsel van banken en overheden.
Het idee achter een gedecentraliseerde munt is dat overheden er geen toezicht op kunnen uitoefenen. Maar crypto’s zijn net zo gecentraliseerd als gewoon geld en worden op dezelfde manier verhandeld via platforms als gewoon geld via banken. Die platforms zijn niet gereguleerd, er is geen toezicht op. Ik ben voorstander van regulering, want dat betekent democratisch toezicht op vermogens. Ik begrijp niet waarom mensen een alternatieve gecentraliseerde vorm van geld willen, zonder controle en transparantie.
De crypto-hype doet denken aan de tulpenbollenmanie in Nederland in de winter van 1636-1637, toen een tulpenbol evenveel waard was als een pand aan een Amsterdamse gracht.
Absoluut. Crypto’s zijn ook een object van speculatie, net als indertijd de tulpenbollen. Met als verschil dat tulpen tenminste nog een functie hadden vanwege hun schoonheid.
Wat wordt uw volgende boekproject?
Ik ga binnenkort naar de Bahama’s. Daar wil ik onderzoek doen naar witwasactiviteiten voor drugskartels.
N.B.: De passage over de winstbelasting en Viktor Orbán is aangepast:
Hongarije ging alsnog akkoord met een ondergrens van 15 procent winstbelasting.
Oliver Bullough: De butler van de wereld, Hoe Groot-Brittannië handlanger werd van oligarchen, belastingontduikers en criminelen, uitg. Thomas Rap, 24,99 euro
