De pil, de pret en de pensioenen

​Dat de introductie van de anticonceptiepil midden jaren zestig tot een culturele en seksuele revolutie heeft geleid, weten we allemaal. De “summer of love” van 1967, Woodstock, het Kralingse Bos, de hippies en de tweede feministische golf hebben we er – onder veel meer – aan te danken gehad. Het was een ongelooflijke tijd. De pil bracht niet alleen seksuele bevrijding, maar ook een spectaculaire geboortedaling. Dat had ingrijpende demografische gevolgen en bracht onverwachte maatschappelijke en economische veranderingen met zich mee.

Een jaar of wat geleden onderzochten twee Amerikaanse economen (Levitt en Dubner) in hun hilarische boek Freakonomics de oorzaken van de spectaculaire daling van de misdaadcijfers in de Verenigde Staten. Ze legden een verband met de baanbrekende uitspraak van het Amerikaanse hooggerechtshof dat in de zaak Roe versus Wade (1973) het verbod op abortus ongrondwettelijk verklaarde. Een effect hiervan was de drastische daling van het aantal ongewenste geboorten van kinderen van alleenstaande (tiener)moeders en in veelal arme gezinnen. Uitgerekend de achtergrond waaruit jongens opgroeien die kans maken om als jonge mannen het criminele pad op gaan. En inderdaad, zo’n twintig jaar na Roe vs Wade begonnen de Amerikaanse misdaadcijfers drastisch te dalen. Daar was geen bevredigende verklaring voor. Volgens Levitt en Dubner kwam het niet door succesvol optreden van de politie of een bloeiende economie, maar door de daling van het aanbod van jeugdige criminelen dank zij de legalisering van abortus.
Coen Teulings, hoogleraar economie aan de universiteiten van Amsterdam en Cambridge en oud-directeur van het Centraal Planbureau, heeft onlangs een origineel verband gelegd tussen de introductie van de pil vijftig jaar geleden en de lage rente van dit moment.*
Het heeft te maken met de economische cyclus van het leven. Mensen bouwen in hun jonge jaren een schuld op, gaan vervolgens werken en sparen voor hun pensioen en aflossing van de hypotheek. In de laatste fase van hun leven is het huis afgelost en wordt de pensioenpot aangesproken. Besparingen en interen op vermogen volgen elkaar op.
Mix deze levenscyclus met de demografische ontwikkelingen. De naoorlogse ‘geboortegolf’ leidde tot een spurt in de bevolkingsgroei. De de grote groep meisjes die tussen 1945 en begin jaren vijftig waren geboren, begonnen vanaf midden jaren zestig kinderen te krijgen. Dat gaf als ‘echo’ van de eerste een tweede geboortegolfje. In dezelfde tijd kwam de pil op grote schaal beschikbaar en deze werd in 1972 in het ziekenfondspakket opgenomen. Vrijheid in bed en een drastische daling van het aantal geboortes waren het gevolg.
De daling van de geboortecijfers deed zich voor in alle westerse landen en korte tijd later ook in China, waar (in 1979) de ‘éénkindpolitiek’ werd geïntroduceerd.
Wat dit betekent voor de bestendigheid van pensioenen is al vaak beschreven: de combinatie van vergrijzing (de generaties van vóór de pil) en vergroening (ná de pil) zorgen in heel Europa voor druk op de pensioenstelsels. Teulings legt nu ook een verband met de hoogte van de rente. De golf kinderen van de naoorlogse ‘baby boomers’ die in de jaren zestig werd geboren, trad in de jaren negentig toe tot de arbeidsmarkt en begonnen te sparen voor hun pensioen en een huis. In Nederland vinden we dit terug in de enorme besparingen in onze pensioenfondsen, maar ook elders in de wereld doet dit zich voor. Met andere woorden: de internationale kapitaalmarkten werden vanaf het midden van de jaren negentig overspoeld met besparingen – de zogenoemde savings glut.
Met zo veel besparingen op zoek naar rendabele beleggingen daalt de rente. De lager rente van dit moment is volgens Teulings dan ook niet het gevolg van het ruime monetaire beleid van de Europese en Amerikaanse centrale banken, het is omgekeerd: het ruime beleid is een gevolg van de lage rente.
Het zal tot omstreeks 2020 duren, voorspelt Teulings, pas dan zal het demografische evenwicht zich geleidelijk herstellen en komt er een einde aan het besparingsoverschot. Tot zo lang moeten we rekening houden met extreem lage rente. Voor levensverzekeraars is dat geen aanlokkelijke vooruitzicht.
En dat allemaal als gevolg van de introductie van de pil vijftig jaar geleden.
 
*Coen Teulings: Was het de pil die de crisis veroorzaakte? NRC 6 januari 2016

Column Verzekerd maart 2016